Bevrijding van Renkum

ER IS IETS FOUT IN NEDERLAND

Uit DE SPIEGEL No. 21 – 19 febr. 1949

Het dorpscentrum van Renkum, zoals het er thans uitziet. Een nog wel triest beeld, na bijna vier jaar. Op de voorgrond ziet men de opengeslagen fundamenten der vernielde huizen; links het gehavende hoekhuis, waarin een slagerij gevestigd is; rechts de kiosk met twee zaken; op de achtergrond een nog ongepleisterde gevel met talloze scherf- en kogelgaten.

In Renkum heeft men lang gewacht – en men wacht nog

Behoort U tot de bevoorrechten aan wie de oorlog zonder materiële schade is voorbijgegaan?

Hebt U een eigen woning, misschien zelfs ’n eigen huis, en kunt U een normaal gezinsleven leiden? Dan  is voor U het woord Opbouw slechts een klank, een begrip. Er zijn er, gelukkig, ook velen, voor wie dit woord beduidt: herstel; een nieuwe woning, een nieuwe zaak. Maar voor anderen betekent Opbouw: een nog onvervulde belofte, een reeks van steeds maar weer uitgestelde beslissingen, en daardoor een durende belemmering in hun bestaan. Voor hen werd Opbouw een bittere ontgoocheling! Daar behoren bijvoorbeeld die oorlogsslachtoffers toe, die nu, na bijna vier jaar, nog steeds niet aan de slag kunnen gaan met de herbouw, omdat het grote plan der wederopbouw van hun woonplaats nog „besproken” moet worden. En waardoor deze ontstellende achterstand? In enkele gevallen is zij verklaarbaar, want daar zijn de omstandigheden werkelijk onoverwinbaar. Maar ook in dat dorp aan de Veluwezoom? In Renkum?

Als dwergen in een sprookje….

Wie als vreemde Renkum binnenrijdt, wordt dadelijk getroffen door het nog ernstig geschonden beeld van Dorpsstraat en omgeving. Wel ziet men hier en daar enkele pas gebouwde huizen, maar vooral het centrum ziet er uit, alsof de rook van brand en stof nog maar net van het puin is opgetrokken. Men ziet kale, geblakerde steenklompen,gevels nog gekwetst met tientallen scherfgaten, en doode ruïnevlakten. De noodwoningen, die hier en daar tussen huizen en ruïnes staan weggedrukt, doen denken aan kabouter huisjes. Weet u nog: dat dwergje Piggelmee in die omgekeerde Keulse pot, en dat andere dwergenpaar, dat zo ge-

Bij bakker v. d. B. thuis. Woon-, zit- en werkkamer van 2 bij 3 meter. Er zijn meer gezinnen in Nederland, die zo benauwd gehuisvest zijn. Maar was het hier nodig?

2

Een van die dwergwinkeltjes in de Dorpsstraat van Renkum. Het valt niet mee om je zaak gaande te houden op 5 m2!

Nóg leven mensen tussen ruïnes, nóg zijn er winkels in een kiosk, nóg bakt de bakker in een schuurtje.

Gelukkig was in die stoof…. Het geluk hangt inderdaad niet af van een huis, maar als we mevrouw v. d. B. vragen, hoe zij het redt in haar woning van 2 bij 3 meter, dan betrekt haar gezicht. Ze klaagt niet, maar uit enkele woorden begrijpen wij, dat het op de lange duur niet zo best gaat met een gezin van vijf personen. Koken, eten en werken in één zo’n vertrekje!…. En het opmaken van de bedden in dat hok daarnaast van 2 bij 4 meter, waar vier personen moeten slapen, dat is ook niet zo eenvoudig. Als er een verjaardag is bij de familie v. d. B., dan wordt de tafel maar buiten gezet.

„Ik ben niet zo jong meer….”

Erger is de toestand voor de winkeliers. We zagen midden in het dorp een groen huisje, niet groter dan een kiosk. Toen we de primitieve uitstalkast bekeken, bemerkten we tot onze verrassing, dat de ene helft bakkerswaren bevatte, en de andere: tabaksartikelen.

We gaan dit huisje, een oud tuinpriëel, eens binnen; dan is de „winkel” meteen al zo goed als vol. Want er staat een toonbankje, een paar smalle rekken, een winkelier, en dan blijft er nog maar plaats voor twee of drie personen. Zeker, men heeft zich willen en kunnen behelpen na de oorlog. Maar moet het zó lang? De eigenares van de tabakszaak zucht: „Vroeger had ik twee mooie winkels, ik was zo tevreden. Toen woonde ik bij de winkel, kon ik m’n werk doen. Nu moet ik maar steeds hier zitten, terwijl thuis het werk wacht. En ’s avonds moet ik de hele voorraad meeslepen; er is al eens een poging gedaan tot inbraak…. Zal ik de opbouw nog beleven? Ik ben niet zo jong meer ” Deze vrouw sprak als een verslagene. Geen wonder: over de herbouw van haar zaak wordt nog geconfereerd….

Haar jonge schoonzoon, die in datzelfde hokje een broodzaak drijft, is evenmin over de toestand te spreken. „Alles moet ik hierheen brengen, terwijl ik hier toch maar heel weinig kan opslaan en goed houden. En nu alles vrij is, wordt de concurrentie steeds scherper. Wie dus nu het beste voor de dag komt, trekt de meeste klanten….” We zien de ontgoocheling in de ogen van  deze jonge man, die de drang in zich voelt naar ontplooiing; die een behoorlijke zaak wil hebben, waarmee hij niet de mindere behoeft te zijn van zijn concurrenten.

Ja, die zaak komt er wel. Maar wannesr — dat is beslissend.

Twee concurrenten met één brandkast!

En dan dat geval van die twee textielzaken in één winkel! De zaak van de Wed. G. J. Snoek was in de Septemberdagen van 1944 geheel verwoest. Na de oorlog bood collega Zents aan om zolang(!) maar bij hem in te trekken. Een vriendelijk aanbod, dat gaarne werd aanvaard. De winkel werd in tweeën gescheiden door een rieten schot, en zo

gunstig mogelijk verdeeld. Sindsdien kan ieder, die de winkel bezoekt, zich binnen nog beraden, of hij een overhemd wil kopen bij de firma Snoek links, of bij de firma Zents rechts. Een bordje wijst de weg! En dat is nu al meer dan drie jaar!

Dat is toch onhoudbaar. Gelukkig is de verstandhouding tussen de concurrenten prima; men doet wederzijds alles om elkaar ter wille te zijn. Maar hoe is bij deze afhankelijkheid een gezond en vrij zaken doen mogelijk?! De verkoop wordt weer moeilijker; er wordt weer meer inspanning en vernuft van de winkelier gevergd om het publiek te trekken. Maar dan heeft men ’t hier toch wel moeilijk. Behoorlijk etaleren is voor beide zaken niet mogelijk; en binnen kan men de zaak ook niet aantrekkelijk maken. Dit én de onvrijheid, én de afhankelijkheid werken fnuikend op de voortgang van ‘beide zaken. Maar zoals gezegd: de verhouding is goed. Dat blijkt trouwens wel uit het gezamenlijk gebruik van één paskamer, één spiegel en één brandkast….

De ongrijpbare Bureaucratius.

Wie of wat treft nu de schuld van deze achter-

Hier werkt en woont bakker v. d. B. Het lage stenen schuurtje is tot bakkerij omgebouwd. Hogerop ziet men een gedeelte van de woning.

Ergens tussen de ruïnes staat een toilet, ten gebruike van verschillende bewoners…

Zo ziet het er uit aan de zuidzijde van de Dorpsstraat in Kenkum: geblakerde steenmassa’s, troosteloze ruïnes.

3

Het voorgedeelte van de manufacturenzaken Snoek en Zents. In één winkel twee concurrenten. Het bordje wijst de weg’. Rechts op de voorgrond de rieten afscheiding tussen beide zaken.

stand in de herbouw? Renkum behoort ongetwijfeld tot de zwaarst getroffen plaatsen. Maar terwijl bijna overal in het Zuiden stad en dorp aan het bouwen gingen, wachtte Renkum op de uitwerking en goedkeuring der eerste plannen. Men wachtte — en men wacht nog! Het is begrijpelijk, Het is begrijpelijk,dat vooral de gedupeerde winkeliers mopperen.

Men wil graag aan de slag, maar men staat machteloos. Want hoe  is de situatie? Aan plannen  heeft men nooit gebrek gehad, dat is zeker. En instanties zijn er ook genoeg. Men heeft namelijk te

Het achtergedeelte van de manufacturenzaken Snoek en Zents. In het midden op de achtergrond: de paskamer, de brandkast en de spiegel die men gezamenlijk gebruikt…

Vier jaar na de oorlog, en bij woningnood! Nog staat dit huis in dezelfde geschonden toestand als in 1945.

maken met de Wederopbouw, Prov. Waterstaat, Burgemeester en Wethouders en Gemeentewerken.

Maar juist die ambtelijke machinerie, die is niet helemaal in orde. Er zijn raderen die niet pakken, andere draaien te stroef en enkele slaan plotseling een hele slag terug. Om duidelijk te zijn: verschillende bureaux en instanties stelden plannen op, die alle om de een of andere reden werden verworpen. Men kan beweren, dat het ene plan te duur was, het andere onuitvoerbaar, enz.

Maar dan zegt men nog niet alles. De bureaux werkten totaal langs elkaar heen! Welke instantie nu de meeste schuld treft, weet men niet precies. Wel staat vast, dat Bureaucratius in eigen persoon de zaak van de opbouw in Renkum, met zijn langzame ambtelijke werkwijze, heerlijk op sleeptouw hield. Ondertussen vergleed de tijd, verslonden de voorbereidingen onproductieve kapitalen, en werd een groep middenstanders de dupe. De gemeenteraad heeft goede bedoelingen: het dorp moet mooi en harmonisch herbouwd worden, volgens een algemeen  plan. Het mag ook niet te veel kosten — natuurlijk. Maar zolang de gemeente nog haar plannen niet uitwerkt, kan de Renkummer zelf nog niet aan opbouw denken.

Toch is er hoop thans. De Gemeenteraad heeft de nieuwste plannen goedgekeurd. Het fiat van Den Haag is er nu ook. Zal men aan de slag kunnen gaan? De verwachtingen zijn gespannen. Maar de pessimisten zeggen: Let op, we zijn er nog niet in Renkum!….